W dobie coraz bardziej rosnącego postępu techniki i wdrażania coraz to nowszych technologii produkcyjnych, szczególnego znaczenia nabierają kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego. Wiążąca w tej sprawie jest przede wszystkim wiedza dotycząca rodzajów przestępstw przeciwko środowisku oraz metod ich zapobiegania i skutecznego uświadamia przedsiębiorców o szczególnej wadze tego procederu. 

Czym są przestępstwa przeciwko środowisku?

Pod pojęciem przestępstw przeciwko środowisku należy uznać wszystkie działania wywierające szkodliwe skutki lub stwarzające zagrożenie dla środowiska naturalnego lub zdrowia ludzi. Przestępstwa przeciwko środowisku można podzielić na dwie kategorie:

• przestępstwa dotyczące przyrody oraz terenów i gatunków chronionych,
• przestępstwa dotyczące używania niebezpiecznych dla środowiska lub zdrowia ludzi materiałów.

Do najczęstszych przestępstw przeciwko środowisku należą nielegalne przemieszczanie i składowanie odpadów oraz uwalnianie do powietrza, gleby lub wody szkodliwych substancji, lub gazów.

Jaka kara i komu może grozić za ich popełnienie?

W dniu 22 lipca 2022 r. została uchwalona ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Dz.U. z 2022 r. poz. 1726), która weszła w życie 1 września 2022 r. Czynnikiem decydującym o jej wprowadzeniu była rosnąca w ostatnich latach liczba przestępstw i wykroczeń przeciwko środowisku naturalnemu oraz rosnące koszty utylizacji nielegalnych odpadów obciążające budżet państwa. Z tego też względu podjęto decyzję o zaostrzeniu kar za ww. czyny. Wspomniana uchwała ma tym samym przyczyniać się do zwiększenia stopnia ochrony środowiska w Polsce.

Zgodnie z nową ustawą za nielegalne składowanie odpadów zagrażających życiu lub zdrowiu grozi nawet 10 lat pozbawienia wolności. Ponadto wobec sprawcy, który popełnił umyślne przestępstwo przeciw środowisku, sąd orzeknie nawiązkę w wysokości od 10 tys. zł do 10 mln zł. Środki z tej nawiązki będą trafiać na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który będzie mógł je przeznaczyć m.in. na realizację programów przyczyniających się do poprawy jakości wody i powietrza w kraju.

Oprócz zwiększenia wymiarów kar za przestępstwa wobec środowiska podniesione zostały następujące stawki grzywien:

• za wypalanie traw- kara do 30 tys. zł.,
• za zaśmiecanie miejsc publicznych- kara minimum 500 zł.

Jakie rozporządzenia regulują kwestie związane z odpowiedzialnością karną za przestępstwa przeciwko środowisku?

Zgodnie z prawem UE wszystkie państwa członkowskie mają obowiązek stosowania sankcji karnych za przestępstwa przeciwko środowisku, które będą skutecznie odstraszać od ich popełniania oraz których wymiar będzie proporcjonalny do stopnia i zakresu wyrządzonych szkód wskutek umyślnego działania lub poważnego zaniedbania.

Dokumentem obowiązującym wszystkie kraje Unii Europejskiej (UE), w którym określone zostały rodzaje przestępstw przeciwko środowisku, jest dyrektywa 2008/99/WE w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne.

W Polsce na poziomie krajowym dokumentem określającym rodzaje przestępstw przeciwko środowisku i przysługujące za ich popełnienie wymiary kar jest ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, w którym w rozdziale XXII zostały wyszczególnione następujące przestępstwa przeciw środowisku:

• Powodowanie zniszczeń w przyrodzie; 
• Zanieczyszczenie środowiska w znacznych rozmiarach;
• Nieodpowiednie postępowanie z odpadami;
• Nieodpowiednie postępowanie z materiałem promieniotwórczym;
• Kwalifikowane typy przestępstw;
• Brak dbałości o urządzenia ochronne;
• Niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów lub obiektów;
• Działalność zagrażająca środowisku.

Oprócz kodeksu karnego w polskim prawie obowiązują jeszcze innego rodzaju dokumenty precyzujące czyny przeciwko środowisku naturalnemu. Należą do nich Rozdział XIX ustawy z dnia 20 maja 1971 r.- Kodeks wykroczeń, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

Czym jest EMAS?

EMAS (Eco Management and Audit Scheme) jest europejskim systemem ekozarządzania i audytu tworzącym skuteczne narzędzie, z którego mogą korzystać wszystkie instytucje i przedsiębiorstwa zainteresowane wdrażaniem efektywnych rozwiązań w celu zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko. Cel ten ma zostać osiągnięty przez wprowadzenie efektywnego systemu zarządzania zasobami i energią.

EMAS jest systemem zgodnym z normą ISO 14001, a zasada jego działania została określona w  Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS). 

Trzeba wspomnieć, iż przedsiębiorstwa i instytucje aktywnie zaangażowane w realizację założeń EMAS muszą spełniać surowe wymagania w zakresie prowadzenia swojej działalności w zgodzie ze środowiskiem naturalnym oraz uzyskać pozytywny wynik audytu przeprowadzonego przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego EMAS. Spełnienie kryteriów EMAS i uzyskanie przez firmę wpisu do systemu EMAS oznacza jednocześnie nadanie jej prestiżowego certyfikatu przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.